Gemilerde Bulunması Gereken Can Kurtarma Vasıtaları

SOLAS Gereği Gemilerde Bulunması Gereken Toplu Can Kurtarma Araçları

Toplu can kurtarma aracı geminin terk edilmesinde kullanılan gemiye ait motorlu veya motorsuz, katı veya şişme deniz aracıdır. Can kurtarma araçlarının bulunduğu yerlere onları tanımlayıcı IMO sembolleri yapıştırılır

Gemilerde aşağıdaki toplu can kurtarma araçları bulunur. Bunlar:

 1-) Filikalar (Life Boat)

Motorlu ve sert yapılı toplu can kurtarma araçlarıdır.

 2-) Can salları (Life Raft)

Şişme ve motorsuz toplu can kurtarma araçlarıdır.

 3-) Kurtarma botları (Resque Boat)

Hem sert hem şişme hem de karışık yapılı olabilen süratli motorlu, toplu can kurtarma araçlarıdır.

Can Filikası

Acil durumlarda geminin terk edilebilmesi için gemilerde bulundurulan küçük, güvertesiz motorla yürütülen araçlardır.

Bugün gemilerde ticari beklentiler, can güvenliğinin daha fazla sağlanması için ve geminin kullanılma şekline bağlı olarak farklı can filikaları görülür, ancak tüm bunlarda esas olan filikanın SOLAS (Denizde Can Emniyeti Uluslararası Sözleşmesi) ve LSA (Can Kurtarma Araçları) kuralları tarafından belirlenmiş özelliklere sahip ve idare tarafından onaylanmış olmasıdır.

Bugün gemilerde görülen filikalar genelde açık ve kapalı tiplerdir. Açık can filikası üstü tamamen açık ve güvertesiz motorludur. Geminin her iki bordasından serbest düşürmeli kızaklı matafora veya vinç ile indirilir.

Eskiden kullanılan yarı kapalı filikalar artık gemilerde görülmemektedir. Üstü tamamen açık tip filikalar da yerlerini tam kapalı tiplere bırakmaktadır.

Kapalı Can Filikası

Tam kapalı tip can filikası

Kapalı can filikaları üstü tamamen kapalı, güvertesiz, kendi kendine doğrulabilen motorlu can filikalarıdır. Bordalardan vinç ile veya kıçtan serbest düşürmeli sistemle denize indirilir.

Özellikleri şunlardır:

 Filika içindekileri sıcak ve soğuktan korur.
 Kapatıldığında filikaya su geçirmez kaportaları vardır.
 Kaportaların yerleri can filikasında bulunanların barınağın dışına çıkmalarına gerek kalmaksızın denize indirme ve alma işlemlerini yapmalarına müsaade edecek şekildedir.
 Kaportalar içeriden ve dışarıdan açılıp kapanabilecek ve gerektiğinde devamlı açık tutulabilecek şekilde donatılmıştır.
 Filikayı kürekle yürütme imkânı vardır.
 Filikanın tavanı kaportalar tamamen kapalı ve önemli su sızıntısı bulunmaksızın filika ters dönmüş durumdayken bile bütün malzemesi, motoru ve taşımasına müsaade edilen tüm insanlar dahil can filikasının bütün ağırlığını kaldırabilecek dayanıklılıktadır.
 Kaportalar kapatıldığında yapay aydınlatma gerekmeyecek şekilde filikanın içine her iki taraftan yeterli gün ışığının girmesini sağlayacak lumbuzları vardır.
 Dış kısmı iyi görülebilen renkte, iç kısmı ise içinde bulunanları rahatsız etmeyecek renktedir.
 Dış kısmında, binmeye ve filika çevresinde hareket etmeye yardımcı olacak şekilde insanların güvenle tutunabileceği tutamaçlar vardır.
 İçindekileri, motorun çalışmasının meydana getireceği tehlikeli alçak hava basınç şartlarının etkisinden koruyacak şekildedir.
 Kızaktan serbest düşürmeli olarak kullanılanları, denize inmesinden dolayı zarar görmeyecek yapı ve sağlamlıktadır.
 Her oturma yerinde bir emniyet kemeri bulunur. Emniyet kemeri filikanın ters dönmesi hâlinde 100 kg ağırlığındaki bir insanı tutacak sağlamlıktadır.
 Taşımasına müsaade edilen emniyet kemerleri bağlamış kişiler ve malzemesi ile birlikte tamamen veya kısmen yüklü deplasmanda kendi kendine doğrulabilecek bir yapıdadır.

 3,5 m/sn.den az olmayan bir hızla geminin bordasına çarpması hâlinde meydana gelen ivmeye karşı korunacak şekilde yapılmış olup usturmaçaları bulunmaktadır.

 Filikanın motoru filika ters dönmüş vaziyette de çalışabilecek veya ters pozisyonda otomatik olarak durup düzeldiğinde içindeki suyu boşaltıp tekrar çalışabilecek yapıdadır.

 Yakıt ve yağlama sistemleri ters dönmüş motorun yakıt ve yağ kaybını önleyecek şekildedir.

 Hava soğutmalı motorlarda soğutma havasını filikanın dışından içeriye alan ve filikanın dışına atan havalandırma düzeneği vardır.

 Filikanın motoru ve kumanda sistemi dümencinin bulunduğu yerden kontrol edilebilir şekildedir.

Geminin kullanım amacına bağlı olarak ve taşıdığı acil durum riskleri göz önüne alınarak çoğu tam kapalı can filikaları yangına karşı korumalı ve/veya hava destekli olarak yapılmaktadır. Özellikle tankerlerde denize dökülen kimyasalların zararlı buharlarından, yangınların ısısından ve dumanından korunma amacıyla hem yangına karşı korumalı hem de hava destekli tam kapalı filikalar kullanılmaktadır.

Denizdeki yangının dumanı ve denize dökülen yükten kaynaklanan zehirli gaz ve buharlardan kaçınmak için tüm dışarı olan açıklıklar sıkıca kapatılır ve hava tüpleri açılır. Tüpler motorun çalışması ve solunum için gerekli tüm havayı 10 dakika süreyle sağlar.

Denizdeki yangında su püskürtme, motor suya girer girmez çalışan bir tulumbadan sağlanır. Küpeşte kenarlarındaki nozullardan pulvarize şekilde püskürtülen su, deniz üzerindeki yanan yakıtın ısısından filikayı korur. Sistemin bakım gereği olarak eğitimlerden sonra devre tatlı su ile yıkanıp içinde kalan su akıtılır.

Filikada çıkacak bir yakıt yangınında da yine her tip filikada bulunan 1 adet yangın söndürücü ile müdahale edilir. Söndürücü filikanın büyüklüğüne göre yeterli boyut ve ağırlıkta olur. Filika içinde kolayca ulaşılıp taşınabilecek şekilde muhafaza altına alınır.

Yapıları

Eskiden kürek veya yelkenle de yürütülebilir olmasına müsaade edilen filikalar aynı zamanda geminin gündelik işlerinde de kullanılmaktaydı ancak bugün bir SOLAS gereği olarak can filikaları sadece motorlu olabilmekte ve sadece can kurtarma maksadı ile kullanılabilmektedir. Gemiler bakım, onarım veya servis maksatlarıyla ayrı bir servis botu bulundurabilir ancak can filikalarının bu amaçla kullanmaları yasaktır. Küçük olmakla birlikte kısa sefer bölgesinde çalışan gemilerin filikaları 9, uzak sefer bölgesinde çalışan gemilerin filikaları ise 6 can salını yedekleyebilecek vasıflarda olmalıdır. Teknolojinin gelişmesine ve can güvenliğine verilen önemin artmasına bağlı olarak can filikaları ile ilgili unsurlarda zamanla değişiklikler olmaktadır ancak SOLAS ile gelen bu zorunluluklar uygulanabilmenin güçlüğüne bağlı olarak istisnalı ve kademeli olarak yavaş yavaş uygulamaya geçmektedir. Bu nedenle bugün gemilerde çok farklı tip filikalarla karşılaşılmaktadır.

Yerleri

Can filikaları istisnalar haricinde geminin açık güvertelerine, sancak ve iskeleye eşit şekilde dağıtılır. Filikalara gidiş yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma sistemi ile aydınlatılır. Tüm can filikaları veya yakınlarına tanıtıcı işaretler ve indirme şeklini gösteren resimli talimatlar konur. Bunlar da acil durum aydınlatması ile görülebilir olmalıdır. Konulan işaretler teşkilatın (IMO) önerilerine uygun sembolledir.

Kapasiteleri

 Yük gemilerinde;

Geminin her bir tarafında tüm personeli alabilecek büyüklük veya sayıda filika olmalıdır veya bunun yerine toplamda tüm personeli alabilecek kıçtan kızaktan serbest düşürmeli filika veya filikalar bulundurulabilir.

 Uluslararası kısa sefer yapan yolcu gemilerde;

İnşa ile ilgili özel şartları yerine getirmek kaydı ile filikalar toplamda gemideki tüm insanların en az %30’unu alabilecek kapasitede olmalıdır. Filikalar kapasite olarak mümkün olduğunca geminin her iki tarafına eşit olarak bölüştürülür. Filikaların kapasitesini aşan yolcu için can salı bulundurulur.

 Uzun sefer yapan yolcu gemilerinde;

Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olmalıdır. Filikalar kapasite olarak mümkün olduğunca geminin her iki tarafına eşit olarak bölüştürülür. Filikalar, geminin her iki tarafında toplam kişi sayısının %37,5’inden az olmamak kaydıyla yerine can salı koyma kaydı ile azaltılabilir.

 500 Grt ve 200 kişi kapasitesinden küçük yolcu gemilerinde;

Filika yerine tüm kişileri taşıyabilecek kapasitede can salı kullanılabilir

Bakım Tutum Yöntemleri

Can filikaları yılda bir kez yetkili kuruluşlar tarafından kontrol edilir ve sertifikalandırılır.

Filikanın temiz, yağdan arındırılmış, IMO sembolleri, çalıştırma talimatları ve markalamaları temiz, düzenli ve eksiksiz olmalıdır. Filika motoru ve çalışır aksamlar haftada bir kere test edilmelidir. Filika malzemeleri kuru, temiz olmalı, pille çalışan malzemenin pillerinin, yedek pillerin dolu olduğundan emin olunmalıdır. Aküler şarjlı ve yakıt deposu dolu olmalıdır. Süreli malzemenin son kullanma tarihi dolduğunda yenisi ile değiştirilmelidir.

Filika mataforalarının çalışan aksamları gerektiğinde yağlanarak paslanması ve tutması engellenmelidir. Filika telleri takıldıktan beş yıl sonra yenisi ile değiştirilmelidir. Takıldıktan 30-36 ay arası bir sürede ise ters düz edilerek monte edilmelidir.

Can Salı

Can salları gemilerde acil durum sonucu gemiyi terk maksadı ile kullanılan motorsuz yüzer araçlardır. Yük gemilerinde ikinci derecede terk aracı olup filikaların denize indirilememesi hâlinde kullanılır. Genel sistemi ile fazla çeşitleri yoktur. Eskiden kullanılan katı tip sallarının günümüzde kullanılması yasaklanmıştır. Bugün can salları otomatik şişebilen tipte olmalıdır.

Bir şişme can salı normal olarak bir muhafaza içinde katlanmış şekilde bulunan, gerektiğinde yüzmesini sağlamak için gaz ile doldurularak şişirilen, sert olmayan bölmelerden meydana gelen bir can kurtarma aracıdır.

SOLAS’ta belirtilen teknik kurallara göre can salları 6 ile 25 kişi arasında değişen taşıma kapasitesine sahiptir. Bu standartların ötesinde küçük deniz vasıtaları özellikle gezinti tekneleri ve yatlar için 4 kişilik küçük, uluslararası yakın seferler yapan yolcu gemileri için de 35-45 kişilik büyük can salları yapılmış ve kullanılması onaylanmıştır.

Salı şişirmek için genelde zehirli veya yanıcı olmayan ve 450 misli genişleme kapasitesine sahip karbondioksit gazı kullanılır. Salın içinde, şişirmek için gerekli karbondioksit tüpü ve SOLAS gereği kazazedelerin ihtiyacı olan malzemeler de bulunmaktadır. Şişirilmeleri içindeki karbondioksit tüpünün patlatma mekanizmasını çalıştıran salvonun çekilmesi ile olur. Tüp içindeki gaz salı şişirir. Şişmenin basıncı salın muhafazasını tutan kayışları patlatır ve sal muhafazadan ayrılarak serbest şişer. Can salının şişirme işlemi 18 °C ile 20 °C çevre sıcaklığında 1 dakika içinde ve 30 °C çevre sıcaklığında 3 dakikada tamamlanır.

Can salının ana yüzdürme bölümü birbirinden ayrı, her biri geri döndürmez şişirme valfleri ile tüpe iştirakli, ikiden az olmayan bölmeye ayrılmıştır. Yüzdürme bölmeleri bölmelerden herhangi birinin hasara uğraması veya şişmemesi hâlinde bile can salının taşımasına izin verilen sayıdaki ve normal oturma düzenindeki insanları can salının bütün çevresinde pozitif borda yüksekliği sağlayacak şekilde yapılmışlardır. Şişmesinden sonra taşıyabileceği insanlar ve malzeme ile tam yüklü olarak şeklini korur. Can salının tabanı su geçirmezdir. Soğuğa karşı yeterli yalıtım için taban kısmı şişirilebilir bir veya daha fazla bölme şeklinde yapılmıştır. Can salındaki şişirilebilir her bölme normal çalışma basıncının en az üç katına dayanabilir ancak basıncın normalin iki katını aşması hâlinde salın içindeki basınç kaçırma valfleri fazlalık gazı kaçırarak gaz basıncı nedeniyle zarar görmesini önler. Gerektiğinde normal çalışma basıncı şişirme pompası veya körük ile sağlanabilir.

İnsanların binmelerini sağlamak üzere bir can salında en az bir giriş bulunur. Girişlerde ya bindirme rampası ya da bir çarmıh vardır. İnsanların binme çarmıhından salın içine kendilerini çekmelerine yardımcı olacak şekilde can salının içinde donanımlar da bulunur.

Can Salının Genel Özellikleri

 Can salı muhafaza kabından ayrıldıktan sonra su içinde mümkün olduğunca düz durumda şişmesini sağlayacak şekilde paketlenmiştir.

 Tüp patladıktan sonra 15 C hava sıcaklığında 30-40 saniye içinde şişebilir.

 Dalgalı veya sakin denizde ters dönmüş durumda bir kişinin çabasıyla düzeltilebilir.

 Tamamen şişirilmiş ve çadırı gerili durumda dengeli yüzebilecek yapıdadır.

 İnsanlar ve teçhizatı ile tam yüklü olarak sakin suda saatte 3 millik bir hızla yedekte çekilebilecek şekilde bir dengeye sahiptir.

 Matafora ile denize indirilmek üzere yapılmış can sallarının muhafaza kapları içindeki can salının şişmesi ve denize indirilmesi sırasında ve sonrasında denize düşmesini önleyecek şekilde askı mapasına bağlanmıştır.

Can Sallarının Kapasiteleri

 Yük gemilerinde; gemideki kişi sayısına eşit toplam kapasitede ve geminin her iki tarafına mümkün olduğunca eşit dağıtılmış şekilde şişme veya katı can salı bulundurulur. Eğer can salları taşınabilir değilse geminin her iki tarafında da tüm personeli alabilecek kapasitede can salı bulunacaktır.

 Tankerler dışında boyu 85 m’den daha kısa yük gemilerinde filika yerine sadece can salı bulundurulabilir. Bu durumda geminin her iki tarafında tüm personeli alabilecek kapasitede can salı olmalıdır. Eğer can salları taşınamıyorsa can salı kapasitesi %50 artırılır.

 Yolcu gemilerinde; uluslararası sefer yapan bütün yolcu gemilerinde bulundurulacak can salı kapasiteleri, gemideki tüm kişileri alabilecek şekilde filikaların eksik kapasitesi kadar olmalıdır. Bu can salları mataforalı olmalıdır. Buna ek olarak gemideki kişilerin %25’ini alabilecek kadar kapasitede ve denize indirmek için matafora kullanılan en az bir adet daha can salı bulundurulmalıdır.

 500 Grt ve 200 kişi kapasitesinden küçük yolcu gemilerinde; filika yerine tüm kişileri taşıyabilecek kapasitede can salı kullanılabilir. Bu can salları kolayca taşınamazsa tüm kişi sayısına eşit can sallarına bu kişilerin %50’sini taşıyabilecek kapasitede ek can salı bulundurulacaktır

Can Sallarının Yerleştirilmeleri

Can salları, istisnalar hariç;

 Geminin açık güvertelerine

 Bordaya yakın

 Her iki tarafa eşit

 Bir sehpa üzerinde tekli veya çoklu

 Gerektiğinde bir taraftan diğer tarafa taşınabilecek şekilde yerleştirilir.

Can sallarına gidiş yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma ile aydınlatılır. Tüm can salları veya yakınlarına çalıştırma ve çalıştırma kollarının maksadını açıklayan talimat ve işaretler konulur. Bunlar da acil durum aydınlatması ile görülebilir durumda bulunur. Konulan işaretler teşkilatın önerilerine uygun semboller içerir.

Can Sallarının Bağlanmaları

Can salları bir deniz bağı ile güverteye sabit sehpalarına bağlanır ancak deniz bağının sehpaya bağlantısının bir tarafında birbirinden bağımsız ve can salını deniz bağından ayırabilecek iki kilit kullanılır.

Birinci kilit, sal elle denize atılırken personel tarafından açılarak salı kurtaran pelikan kancalı kilit diğeri gemi battığında salı otomatik olarak kurtaran hidrostatik kilittir. Ayrıca salın içinden çıkan karbondioksit tüpünü patlatma ipi de ayrı bir zayıf iple sabit bir yere bağlanmıştır.

Hidrostatik Kilit

Can salını sehpaya bağlayan emniyet kayışı bir pelikan kanca ve ona bağlı hidrostatik kilit ile sabitlenmiştir. Salın kendi kendine sehpasından ayrılması bu hidrostatik mekanizma sayesinde olur. Geminin batması hâlinde suya gömülen hidrostatik mekanizmanın içine giren suyun 3-4 metredeki basıncı mekanizmayı çalıştırır. Farklı çeşitleri olmakla birlikte sistem genel olarak aynıdır. Mekanizmanın içinde iki bölüm vardır. Bir tanesi içinde bir tetik bulunduran 1 atmosfer basınçlı hava sızdırmaz bir bölümdür. Diğeri ise üzerinde deniz suyunun girebilmesi için delik bulunan ortam basıncında bir bölümdür. Her iki bölüm arasında bir diyafram vardır. Gemi battığında ikinci bölüm dolan suyun basıncıyla diyafram birinci bölümdeki kurulu tetiğin atmasını sağlar. Tetik, üretim şekline bağlı olarak ya bir kancanın açılmasına veya bir halatın kesilmesine kumanda eder ve bu şekilde emniyet kayışı hidrostatik mekanizma üzerinden ayrılır. Burada kullanılan hidrostatik mekanizmalar yıllık olarak yetkili kuruluşlar tarafından kontrol edilir ve sertifikalandırılır.

Bakım ve Kontrolleri

Can salları yılda bir kez, yetkili kuruluşlar tarafından kontrol edilir ve sertifikalandırılır.

Can salları bosaları sağlam olmalıdır. IMO sembol ve posterleri temiz ve eksiksiz olmalıdır. Pelikan boşa ve liftinler paslanmaya karşı yağlı tutulabilir. Çarmıhlar talimlerde kullanıldıktan sonra iyi neta edilmelidir. Kapela ile sarılarak denizin yıpratıcı etkisinden korunmalıdır. Yıpranmış halat veya basamakları varsa mutlaka yenilenmelidir.

Kurtarma Botları

1986 yılından itibaren SOLAS kuralları gereği gemilerdeki can kurtarma vasıtalarına bir ilave olarak kurtarma botu konulması zorunluluğu getirilmiştir. Kurtarma botları gerek acil bir durumda gerekse gemiyi terk durumunda denize düşenleri kurtarmak ve kurtarma gemisine taşımak için kullanılan süratli teknelerdir. Tamamen şişme, yarı katı yarı şişme ve tam katı olmak üzere çeşitleri vardır. Bir kurtarma botunun en az gereklerine uymak kaydıyla bir filika, kurtarma botu olarak kabul edilebilir. 500 Grt ve üzerindeki yolcu gemilerinde geminin her iki tarafına birer tane yerleştirilmiş olarak toplam iki adet, daha küçük yolcu gemileri ile bütün yük gemilerinde ise en az bir adet LSA kurallarına uygun kurtarma aracı bulundurulmak zorundadır.

Kurtarma Botlarının Yerleri

 Kurtarma botları geminin açık güvertesine kolay ve çabuk ulaşılabilecek ve gemideki diğer çalışmalar ile engellenmeyecek bir yere konur.

 Kurtarma botu ve onun yerleştirilme düzeni diğer bir indirme yerindeki can kurtarma aracının çalışmasını engellemeyecek şekilde olmalıdır.

 Kurtarma botlarına gidiş yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma ile aydınlatılacaktır.

 Tüm kurtarma botları veya yakınlarına çalışma ve çalıştırma kollarının maksadını açıklayan talimat ve işaretler konulmalı ve bunlar acil durum aydınlatması ile görülebilir olmalıdır.

 Konulan işaretler teşkilatın önerilerine uygun semboller ile olmalıdır

Kurtarma Botlarının Özellikleri

Kurtarma botlarının boyları 3,8 metreden kısa, 8,5 metreden uzun olmaz.

 5 kişi oturur, 1 kişi yatabilir şekilde 6 kişiyi alabilir.

 Tam dolu büyük bir can filikasını en az 2 mil hızla yedeğinde çekebilir.

 Sakin havada geminin üzerinde saatte 5 mil kadar yol varken denize indirilebilir ve parima halatı bunu tutacak sağlamlıktadır.

 En az 4 saat 6 mil hızla seyir yapabilir.

 Alabora olduğu takdirde en fazla iki kişiyle düzeltilebilir.

 Sabit yedekleme donanımına ve yüzer yedek halatına sahiptir.

 Sabit veya dıştan takma motorludur.

 Yakıt deposu yangına dayanıklıdır.

 Sabit oturakları vardır.

 Kısa seferde 9, uzak seferde 6 can salını yedekleyebilecek özelliktedir